A
Sinoù ha berradurioù
+ ouzhpennañ (skrivet gant lizherennoù tev) = ster
lem. lemel kuit (skrivet gant lizherennoù stouet) G. Gwened
r. da reizhañ GU Gwened-Uhel
adj. anv-gwan T Treger
# disheñvel ouzh ??? pe §§§ da studiañ
-*-
Pajenn 19
+ â = baiser (sl. af)… Reiñ un â da = embrasser
abadenn + émission radio, télévision
abaf = timide (lemel abasourdi).
abafaat / abafiñ: intimider ; rendre timide. Lemel abasourdir.
r. abafted, abafter
+ abalamour ma = à cause que, parce que ; abalamour da betra = à cause de quoi, pourquoi ?
+ a-barzh = e-barzh G-Uhel
abardaez + 2e partie de l'après-midi (voir pardaez = "le temps de la paix, de la sérénité"
abeg + en abeg da = à cause de ; abegoù toull = mauvaises raisons, prétextes (distinguer motif de mobile)…
abegus = + qui critique (lemel kuit critiquable)
+ abegadus = critiquable
a-bell :lemel au loin = pell, er pellder
a-benn: + a-benn diouzhtu = a-benn bremañ ; dont da benn (e plas dont a-benn) eus/ag un dra bennak ; dont da benn ag ober un dra bennak = réussir à faire quelque chose
a-benn = + au terme de ; tout de suite, sans tarder ; a-benn + inf. = afin de, en vue de
Pajenn 20
aber + ria
r. a-berzh-Stad = venant de l'Etat ; lemel officiel (sl officieux = nann-ofisiel ; kavet e vez ivez ofisiel er geriadur
a-berzh-vat = a-berzh-mat, kentoc'h ; (emzivad; kenderv) a-berzh tad = (orphelin) de père (cousin) du côté paternel
abienner : sens juridique, da zisplegañ (ger da lemel kuit ?)
+ abid m/f : habit, vêtement
abiet: aviné = tonneau dont le bois est imprégné de vin
+ abil =instruit, sage, habile (Ernault) , sl apert
a-blaen = + (fig.) cloué au lit
a-blom + vertical ; sk. a-blom e-barzh ar gwenn = en plein dans la cible, le mille
abonna (2 n : an a 'greñvañ ar c’hensonennoù l, m,n, r, v , sk. Pesked > pesketa)
a-bouez : adj. + important, de poids
abostol : lakat original war-lerc’h personnage excentrique ; + cf. istrogell
a-boz: + (kan) a-boz = mélodie
abred: lemel dégourdi (sl. dilu)
abretaat = avancer + (dans le temps)
abrikod -enn = abricot G.
+ (an) Abruzioù = + les Abruzzes
abrant: skrivañ divabrant penn-da-benn
Pajenn 21
abuziñ = abuser, h.a. Lemel kuit (s')amuser (sl. ambuziñ)
achap: + sk. Ober un achap kaer = échappée belle
r. ac’h (eus): lakat ec'h (eus) e plas ac'h (eus) (verb kaout = verb dibersonel e brezhoneg, n'eus na rener na COD, neuze n'eus nag am eus nag ac’h eus.
+ ac'han-mañ = d'ici ; ac'han-se = de là G.
a-c’hin : + inversement ; ac’hin d'ar blev = à rebrousse poil
ac'hoel: tennañ "du moins" hag ouzhp. + cf. a-wael G. = du moins, au moins
+ ac’hubadur m. = occupation (d'un pays)
ac'hubiñ = occuper (e plas être occupé) ; ac'hubet on = je suis occupé ; ac'hubet eo ar gador-mañ ?
+ ac'hubidigezh f. = occupation (d'un pays)
+ ac'huber -ien = occupant (pays)
a-c’hwen e gein (da lemel kuit) = redondance ; a-c’hwen zo a-walc’h = à la renverse, sur le dos
a-dal da = à en face de (lemel que)
adalek : + à partir de (temps et lieu)
+ adc’hanedigezh
adaozañ vb. remanier, + réorganiser (Sl. aozañ).
Pajenn 22
+ addeskoni f. = rééducation
+ addeskoniadus adj. = rééducable
+ addeskonïañ vb. = rééduquer ; addeskoniañ ur feller yaouank = rééduquer un jeune délinquant
+ adginivelezh = renaissance (histoire)
adderc'hel: + addelc'her
+ adeilad -où = immeuble (bâtiment)
+ addialañs, azdialañs = revanche ; kemer e addialañs = prendre sa revanche.
adembann + rééditer
adenaouiñ: lemel kuit renaître (= adc'henel)
adern (n'eo ket ur blantenn) = bassin appelé œillet dans les marais salants
adfeilh = récidive (lemel "rechute") ; sl. adkouezh = rechute
adfeilhañ = récidiver (lemel "avoir une rechute" = adkouzhañ)
adkampr, e plas adkambr (sl.ar reolenn: nt, nk, mp)
+ adkargad = suppléant…
adkas = + renvoyer
adkasadenn + renvoi
adkaserez + -ioù, -ed = retransmetteur
+ adkempenn = réarranger,réordonner, rajuster,réformer (hervez Favereau) ? §§§
adkoan + cf. fiskoan
Pajenn 23
adkouezhañ = +rechuter
adkregiñ + adkrogiñ
adkrog m.= + rentrée (école, politique: un adkrog skol, un adkrog politikel)
adlavar = + un destenn leun ag adlavarioù = un texte plein de redites (# azlavar = répétition)
adlein f. = second petit déjeuner (e plas déjeuner)
adplanedenn = satellite en général (sl. loarell ha loarenn) ; lemel (astre, engin)
+ a-dra-sur = assurément, certainement
adreiñ: + adroiñ
Pajenn 24
+ a-dreuz hag a-hed = à tort et à travers, en long et en large (sl. a-hed hag à-dreuz)
a-dro-vriad = + a-dro-vrec'had G.
+ adsav = redressement (économique,etc)
adskeiñ: + adskoiñ
+ adskrivadenn f.= copie
adskrivadur = + réécriture
adstumm: + variante (mot)
Pajenn 25
adtaol: lemel expression
adteurel: + adteuler G.
a-du: + d'accord ; (gant) de l'avis de
+ aduad -idi: partisant
+ aduer -ien : sympathisant
+ a-du-all = d'un autre côté, par ailleurs
adunanidigezh: lemel réunification ; + action de réunir à nouveau (sl. adunvanidigezh = réunification)
adunaniñ: lemel réunifier ; + réunir (unaniñ = unir)
adunvaniñ: réconcilier, + réunifier (lemel réunir)
adunvanidigezh: + réunification ( adunvanidigezh Breizh, réunification de la Bretagne)
+ advaer = maire-adjoint
adverenn: + le goûter, le "quatre heure" (lemel collation)
adverennañ: + goûter, prendre le goûter (lemel collationner,prendre la collation)
adverkañ: lemel remarquer
+ advroañ = rapatrier
Pajenn 26
+ aerbost = poste aérienne (courrier par avion)
+ aerbouez = pression atmosphérique
aerlu: armée de l'air (e plas armée aérienne)
+ aermorlu = aéronavale
aerouant: lakat da gentañ dragon, monstre; démon…
+ aerreizhet pp.: air conditionné
aesaat : lakat soulager er fin ; + aesaat da u.b.
aezamant : + aezamantoù an ti = les commodités de l'habitation
aezet pp.= + aise T.
af : + distaget [a] an aliesañ
Pajenn 27
a-fed prép. e plas a-fet (d e plas t)
+ afochiñ vb. = échouer ; avorter (projet)
+ afochadenn f.-où = (un) échec ; ar raktes-se zo bet un afochadenn = ce projet a avorté
cheñch ar gerioù Afrika, Afrikan evel-mañ:
Afrikad, -iz = Africain ( en général) ; ur yezh afrikan = une langue africaine
Afrikan -ed/ Su-Afrikan = Sud-africain ; an afrikaneg = l'afrikaans
+ a-gamm-kaer = en boîtant
+ a-genstur = parallèlement (gant à)
+ a-gentfeur gant = proportionnellement à
+ a-getep = respectivement ; sk. Yann ha Fañch zo a-getep Kernevad ha Leonad = Yann et Fañch sont respectivement Cornouaillais et Léonard
a-gorn: + en coin (sellout a gorn) ; lemel de côté (sl. a gostez)
+ a-gaoz da = à caude de ; a-gaoz ma = parce que §§§
Pajenn 28
+ a-hed hag a-dreuz = en long et en large, à tort et à travers ?
+ à portée (de)
+ a-hend-arall Gw.
aheurtet + entêté
a-holl-viskoazh + de tout temps
aior + en aior (eus/a)= à l'abri (de)
aiou + aiaou
+ a-istribilh prép. (à = ouzh/doc'h)
+ ajad -où m.: ajad douar = lopin de terre (# lajad)
akebut = fusil da lemel kuit
+ akordeoñ
+ akordeoner
Pajenn 29
akuit war = versé dans + connaisseur
+ akourset pp. accoutumé, habitué
+ aktorez f. = actrice
akuit: reizhañ versé
+ a-laer-kaer = subrepticement, furtivement, à la sauvette
+ Alamant -ed
< albac’henn: manie ; + albac'hennek (da studial)…§§§
+ alañ vb. = véler, mettre bas (hep h- ; sl. pajenn 334)
+ alato sl evelato
+ Alet ; ancienne orthographe Aleth
+ alejiñ = préparer, accommoder (repas, nourriture)
+ alejamant = agencement
Pajenn 30
+ alejer boued = traiteur
alemant.m. = signe de vie, + ober alemant : n'en deus graet alemant ebet = il n'a pas donné signe de vie
+ alergiezh f.= allergie (sl. galleg > bzg.: skrivet gant 2 L…)
alese: + d'où
alf: + lieu de départ
alier: + conseilleur
aliested f., + -er m. = fréquence + pegen alies ? = avec quelle fréquence, tous les combien? Lemel kuitpériodicité.
Aljeriad, -iz = Algerois (eplasAlgérien)
+ Aljerian -ed = Algérien
alkañjez: + (plante)
+ alkol (ne vez ket distaget an daou -oo- an aliesañ)
idem e-barzh alkoolegezh hag alkoolek
+ alkolekaet = alcoolisé (un evaj alkolekaet)
+ a lonkadoù idem a-lonkadennoù
aloubadeg, -enn = invasion (ha n'eo ket conquête = da lemel kuit)
alouber / tennañ usurpateur
alouzenn + (poisson)
Alpoù (+ an): an Alpoù
+ alumetenn, alumetoù (G)
Pajenn 31
+ nn: aluzenn ; aluzenner ; aluzennerezh ; aluzennus
alvaon = polisson ? lem. Sl. Favereau = ahuri (ssement). Sl. alvaoniñ = ahurir, être ahuri
amannenn = beurrée ? (da lemel kuit) ; sl. amanennad = beurrée
ambac'h voir ambazh (-zh e lec'h -c'h) = adj. timide, honteux
+ ambashted f., -ter m. = timidité
+ ambashaat = devenir plus timide
amblez + pl. -ioù
+ amboazel = intentionnel
amboubal: + maboul (fam.)
+ ambrenadenn f.= élucubration (< ambren vb = délirer)
ambroug voir hambroug (sf. kerneveureg, kembraeg, gwenedeg izel) + ar gerioù all diwar hambroug: gant un h-…
ambrouger voir hambrouger, + accompagnateur
+ amfalloc’h = moins bien
Pajenn 32
amc'houloù = pénombre, contre-jour, faible obscurité (ténèbre, obscurité zo re greñv).
amc'hraus ? = ster iskis, douteux…
+ amc’hwennat vb.= serfouir
+ amc’hwennell f. =. serfouette (benveg)
ameeun: goude indirect +(grammaire, fisc); renadenn eeun = C.O.Indirect ; impôts indirect
ameiñ, + ameet pp. = embarrasser (GW.)
- Resisaat ar gerioù "Amérique/américain :
1/. Amerika = Amérique (continent)
Amerikad, -iz = habitant du continent américain
amerikad = américain (du continent américain)
2/. Amerikan (nom) = Américain des Etats-Unis d'Amérique
amerikan (adj.) = américain (des U.S.A.)
an Amerik = l'Amérique (U.S.A.)
amgin = mauvais côté ; en amgin = à l'envers, de travers. Ema e benn en amgin = il a la tête à l'envers (il perd la tête). Sl. gin: tu gin (à l') envers ; war an tu gin = du mauvais côté, à l'envers.
amgristen pe ankristen ? am ne vez ket atav just ar c'hontrol… (sl. rakgerioù)
amid = a c'hell bezañ lamet kuit diouzh ur geriadurig-mañ…
amjestr, hep -r ? n'eo ket etimologel. E-giz risklañ = glisser, mes risk = risque. Ucher (ha n'eo ket urcher) = huissier,…trompañ, hep l, h.a.
amlennegel = non littéraire + (abusif, pour amlizherel) ; lennegel = lettrisme, abusivement "littérature".
amlennek = inculte, peu instruit / + anlennek = illettré
+ ampellañ = ajourner, remettre à plus tard
Pajenn 33
amoedach + sottises
ampar = impair (math.)
ampart = lemel robuste
+ ampert adj.= travailleur, courageux au travail
ampech = obstacle, + pouasse, empêchement.
+ ampellañ = ajouner, remettre à plus tard
+ ampennañ = gâcher, abîmer ; deuet ar glav, ampennet eo ar fest ; ema ar chas er jardin, ampennet e vo ar bokedoù
+ amplaat = amplifier
ampled: lakat rendement, productivité da gentañ ; a-raok ar sterioù all.
+ amplegad -où = condition ; amplegad bastus/spirus = condition suffisante ; a-walch a amplegadoù bastus zo evit dont da benn = les conditions sont réunies pour réussir.
ampriz = dessein + (intention)
+ amred-où m. = circulation ; gouleier amred = feux de circulation
+ amredad = circuit ; amredad distanañ ur c’hevlusker = circuit de refroidissement d'un moteur ; amredad kloz = circuit fermé.
+ amredek vb. = circuler
amrefuz = rebut + (chose sans valeur)
reizhañ amreizhded, -der : amreishted, -ter
Pajenn 34
amskañv = trop léger, + qui n' pas le poids (Ernault)
+ amsked = clair obscur
r. amskwer e plas amskouer
+ amsaver = remplaçant
+ amsked = clair-obscur
amstrinkennek = amorphe + (chimie)
r. amunuzer cf. munuzer
+ amvez m. = les alentours (< Y.B. Kalloc’h)
+ amveziad -où = circonstance (ar pezh a vez en-dro da)
amvlizidigezh + amvlazidigezh (q blaz)
+ amweladenn = revue (militaire, etc)
amwir: lemel apocryphe ; + douteux, suspect
+ amwirion = apocryphe
amzer: temps (qui fait et qui passe) amzer vrav = beau temps ; amzer 'm eus = j'ai le temps; lemel kuit "pl. menstrues" ; + amzerioù = menstrues, règles.
goude amzer-da-zont : + an dazont = le futur, l'avenir
+ amzerel = temporel ; galloud amzerel = pouvoir temporel
amzerout: ouzh; +douzh
- amzeriad = date ? (cf. deiziad). Lemel kuit an anv kadarn, lakat e plas an anv gwann: amzeriat adj. : a denn d'un amzer (relatif à une époque, temporaire); un diaester amzeriat = une difficulté temporaire. Lemel kuit ar ster temporel.
amzeriadañ = + situer à une époque (lemel kuit dater ); + voir deiziadañ = dater
lakat amzerer e plas amzerier (sl. emzeriñ = temporiser)
lemel. amzervezh = ère ; amzervezhiad = contenu d'une ère.
- amzor = encadrement d'une porte (lemell kuit pylône)
- amzoradur = pylône, càd portail d'un monument ancien, piliers quadrangulaires placés de chaque côté d'une entrée
añ, + â = baiser…Reiñ un a / añ da = embrasser
r. anadenn = évidence
r: anadadenn = phénomène… (< vb. anadiñ).
lemel anadurezh... (-adurezh = indique une actionou le résultat d'une action < RH.)
+ anadiñ = apparaître, se manifester, apparaître en tant qu'évènement
añâñ vb.= baiser( cf. grae un â). Da lemel kuit e vefe…
lakat Anast a-raok anat.
Pajenn 35
anaoudegezh: + koll e anaoudegezh = perdre connaissance, s'évanouir. Sl. simplañ.
Lemel anaoudek adj.= instruit, savant (n'ema ket e-barzh Ernault). Sl. gouiziek, desket. Vallée: anaoudek eus = bien instruit de = (qui est) au courant de…
anat v. V. anavezout = da lemel kuit…
anataat vb = devenir + ou rendre évident
+ anatadur = + ur virgulenn etre preuve ha témoignage
anataus = + qui démontre, probant (lemel démontrable = anatadus ; lemel convaincant)
r. anataidigezh (iskis ; lemel); anatadur vefe gwelloc’h
anav = stumm berraet eus anavet = connu
r. anavezout voir anavout (e-lec’h ar c’hontrol) ; anavout = être au courant (ana + bout); anavez = base verbale, pp. anavezet…
anchenn = lemel gosier
+ andalc’h = incontinence (Dr Etienne)
+ andalc’hus adj. = incontinent (e plas:dizalc’h war an troaz, tu galleg-bzg)
andeledenn f.= tussilage + (plante)
andellet = bigarré , lemel kuit ? E ger. Ernault ema (3 ger zo dija en tu all (G→B)…
+ andimezad m. andimezidi pl. = (un) célibataire
+ andimezadez f. -ed = (une) célibataire
+ andimezet adj. célibataire
Pajenn 36
andred : + em andred = à mon égard, à mon endroit
+ andouilh = sapre andouilh ! (kunujenn) # anduilh = boued…
aneriñ : + aneret on = je suis fatigué par des corvées
anevalek = lemrel animal + qui a un caractère animal ; un emzalc’h anevalek = un comportement animal (= loenek, da reizhañ ivez, p. 475)
+ anevalel = relatif à l'animal (= loenel, da reizhañ ivez p. 475)
- anevalus = da lemel
a nevez : lemel récemment ; r. nevez zo = récemment ; ober a nevez = refaire ; graet 'm eus an ti a nevez = j'ai refait la maison
anez adv: mankout a ra ur pik war lec’h a., div wech. Merkañ an distagadur.
r. anezh (préposition a: sl anezhañ…)
+ anfeulz = non violent
+ anfeulzter m. = non violence
angell = lemel bras (sl . étoile de mer = brec’h)
+ anhunek adj. = insomniaque
+ anhuniad m. -idi = (un) insomniaque
anien f. nature, lemel instinct. Sl. kembraeg anian. Favereau: anien ar baotred = manière d'être ; e anien eo = c'est sa nature. Sl. bondoug m.= instinct (Imbourc’h)
anilin = aniline + (produit chimique)
Anjevad : lakat Anjeviz gant lizherennoù tev
ankelc’her= + lutin, génie, feu-follet (lemel enkeler, ha pajenn 233 ivez)
anken = goude douleur + morale
ankenius : + chagrinant, qui provoque le chagrin
+ ? ankewir = incertain (A. Raude
Ankiniz sl. orin < Antianensis, > Ansiniz kentoc’h…
r. Ankou (gant un A bras) = + messager de la mort, allégorie de la mort (lemel fantôme, trépas, mort)
Pajenn 37
Anna n. de f. Anne ; Anna Breizh ("le complément de nom reste obligatoirement inchangé", René Le Gléau, § 63 Syntaxe...)
anneuenn = trame + (métier à tisser)
+ annezva = habitat (lieu habité par l'homme, un animal, une plante) ; ar janglenn eo annezva an tigred
annez, annezlec’h : + ster difetis.
annezadur = aménagement (da lemel)
annezel = relatif à une habitation, a vefe immobilier ivez ? Sl. immeuble = adeilad… §§§§§
anoaz : lakat ; etre chagrin ha froissement. + (au moral), war-lerc’h froissement
r. anoasted f., -ster m.
anoazus: lemel susceptible, qui se froisse aisément.+ vexant, froissant
+ anoazidik = susceptible, qui se froisse aisément
r. anouedadur : refroidissement (rhume)
r. a-nozvezh = + de nuit
ant = + sillon(creux du) [# boemm = bosse du sillon]
+ añsi = essai ; un taol añsi = un coup d'essai ; essayer (gwenedeg) ; añsiet pp. essayé.
+ anstrujus adj.= infertile
+ anstrujusted f., -ter m. = infertilité
lemel anteller = embrayage ? Lakat e plas: enkrog m.= embrayage; enkrogiñ = embrayer (p.233) ; dienkrogiñ = débrayer (p.155)
anter: anthère + (partie terminale de l'étamine des plantes à fleurs)
anterin : + intégral.
r. antier cf. kalloc’h
antrugar: impitoyable + sans pitié (lemel rude)
r. an-hunan = soi-même (idem e kembraeg ha kerneveg)
anv: goude mention + anv zo eus ur fest er c’hazetennoù = il est fait mention d'une fête dans les journaux
Pajenn 38
+ anv-lec’h m., nom de lieu, toponyme
e plas anv-doareañ m. = épithète (stagenn-doareañ, Vallée), lakat: anv-gwann-stagenn = épithète. Hag e plas doareenn = (un) attribut (p.200), lakat anv-gwann-doareenn = attribut.
r. aot (e plas aod) ;+ aochoù pl. de aot
Aon: + stêr Aon = Aulne (rivière)
aornadur < galleg kozh aor ; lakat e bzg modern > ornadur = ornement
r. aotre = + autorisation, permission
aotreadus = + permissible
aotreeg = licencié + (diplôme)
aotreer = + personne qui autorise (lemel censeur)
aotren : lakat licencier er fin + (diplôme)
aotre-tremen =sauf-conduit. Sl. passeport: tremen-hent
aotreüs a. qui autorise (lemel permissif)
aotrou = monsieur (lemel seigneur)
+ aotroun = seigneur ; sk. aotroun eskob (ha n'eo ket: aotrou 'n eskob ; n'eus ger-mell ebet aze !)
Pajenn 39
r. aotrouniekaat = dominer (lemel maîtriser =mestronïañ , mestroni = maîtrise)
- aotrouniezh lemel maîtrise + autorité
+ aotrounius = dominateur (e plas aotrouniezhus da lemel)
+ a ouenn = de race ; ur c’hi a ouenn = un chien de race. # Congénital = né avec = kenganet (kembraeg = cydnaws) ; # enganet = inné.
+ aouid daoulagad = mal aux yeux (koueñvet tro-dro d'an daoulagad)
aoulin = conferve + (espèce d'algue)
r. aourennad : lemel masse dorée (= alaouredenn f.)
r. aouriñ vb.+ sl. alaouriñ = dorer
r. aozañ = lakat façonner dirak arranger
r. aozadus = sl vb. adaozañ, > adaozadus…
+ aozata = organiser
+ aozatadur = organisation
r. aozataer m. = organisateur
r. aozer = lakat auteur goude arrangeur.
lemel: aozerezh f. = fabrique, atelier (-erezh = action). Sl gerioù gant ober...
aozerezh m. lemel fabrication ; r. façonnage ; organisation
aparchantañs f. = appartenance
+ aparchantek adj. = pertinent
r. aparitoer m.= lemel paritoire, lakat e plas pariétaire (plante).
+ apert adj. = éveillé ; bugel apert = enfant éveillé.
Pajenn 40
apoue m/f.: appui, + soutien ; bonne occasion
àr prép. sur, + voir war
arabat : + il ne faut pas, interdit ; arabat dit ober an dra-se = il ne faut pas que tu fasses cela…
arabek = + (de langue) arabe
arachidenn (-enn da lemel kuit), > arachid -où
aradeg : + labourage collectif, en commun
aradenn : chaîne + (de montagne ; enchaînement, suite, série, etc) _ Cf. aridennad = suite, série, kyrielle.
r. aradennañ: débiter (des paroles), faire défiler (des images,…)
r. aradur : labourage
r. aradurezh : labourage + (technique de)
+ araez -ioù m. = moyen ; araezioù treuzdougen = moyenss de transport
araj : rage + (maladie, colère)
r. arajiñ = enrager ; lemel contracter ou avoir la rage = tapout an araj.
r. araknid -enn (lemel araknided)
+ arallhin = exotique (animal, plante d'un autre climat) ; ur blantenn arallhin = une plante exotique
arallvro : + de l'étranger
araog = + le devant
r. araogenn = encolure, poitrail (de cheval)
a-raok: ; + en a-raok = d'avance ; d'avant (an deiz a-raok)
araokaat : avancer + , progresser
r. araokâdenn
arar : + ararioù
arastiñ : + en em arastiñ gant/get
Pajenn 41
a-ratozh : + a-ratozh kaer
a-raz/a-rez = au ras de ; a-raz an douar = rez-de-chaussée
r. arbenn.: en arbenn a = à cause (de) ; + mont en arbenn da = aller à la rencontre de ; en arbenn ma = parce que
+ arbennadenn f. = objection
r. arbennegezh = prévenance
+ arbennek adj. = prévenant
+ arbenniñ ouzh/doc’h = tenir tête à
+ arbennik = spécial
+ arbennigour = spécialiste
+ arbennikaat = (se) spécialiser
arbenniñ : lemel prendre courage, ménager
r. arboell : ouzhpennañ un -u- = arbouell
arbouelañs = lésine, + lâdrerie, avarice
r. arbouellerezh m. économie (sens large) (lemel économie politique)
+ arbouezañ vb.= insister (plus fort que pouezañ = peser sur quelqu'un)
+ arbouezañs f. = insistance
archediñ = mettre en bière, + en cercueil
arc’h : + arc’h-kreñv = coffre fort
+ arc’had -où: commande (ligne de code en informatique)
arc’hant/argant : argent, + métal, monnaie (ouzhpennañ argant en holl c’herioù diwar arc’hant)
ac’hantadur/argantadur = liquidation (d'un magasin, etc). Objet argenté ; ornement argenté (da studial)…
+ arc’hantaouer, argantaouer -ien m. = financeur
arc’hantek/argantek : + qui a de l'argent
Arc’hantina = Argantina = Argentine (lemel arc’hantel, Republik A…)
Pajenn 42
r. arc’hduk -ed
r. arc’hbreuriezh : arc’hkenvreuriezh f. = archiconfrérie
r. arc’hdukelezh, arc’hdukiezh
r. arc’henaoueg = archiimbécile, + imbécile suprême
arc’hiñ = demander, commander + (vx)
arc’hme m.: lemel saxifrage (dre fazi, h. Roland Mogn) crithme, herbe de St-Pierre
arc’hmestroni : (lemel puissance) maîtrise suprême
+ arc’hwel m.: fonction
+ arc’hwelañ : fonctionner
+ arc’hwelerezh : fonctionnement
r. ardamezek adj.: armorial (lemel symbolique)
+ ardamezoniezh = héraldique (science des blasons)
+ ardamezel = emblématique
ardamezus : significatif ( ?) = iskis. Da lemel kuit.
+ ardaouek adj. = grimacier, maniéré ; sk. un den ardaouek
ardaouel adj. = lemel artificiel. + Relatif aux simagrées, aux manières (comportement non naturel)
Pajenn 43
r. ardaouelezh = lemel artificialisme, + maniérisme
ardaouer = + qui fait des manières, des grimaces
+ ardel adj. = artificiel
ardevel : … (…pluie, + vent)
+ ardijinet adj. = artificiel ; sk. ul lenn ardijinet = un lac artificiel (ijinet gant unan bennak)
ardilh : lemel terrasse. + Enduit de terre (à torchis).
r. ardivink = appareil, mécanique, machine ; fig. ruse (lemel automate = emgefre)
r ardivinkelezh = (lemel mécanisme) le machinisme en général (sens conceptuel)
ardivinkerezh = -erezh indique une action… Da lemel kuit
ardremez = + entourage (lemel voisinage)
r. àr-dreñv
r. àrdreñviñ
r. a-rekin = à rebrousse-poils ; à reculons + (fig.)
arem m. :airain, bronze ; + bilig arem = bassain d'errain, à faire la pâte à crêpe
+ a-remziad-da-remziad = de génération en génération
r. arrest : arrêt + (fait de s'arrêter)
+ arrestiñ/-añ = (s') arrêter ; cesser
+ a-rez da = tout près de ; sk. a-rez da ugent vloaz ; a-rez gant/get = au niveau de.
Pajenn 44
argarzh : + sk. me hen argarzh = je le déteste !; /minarges eo !/ = c'est détestable ; lous minarges ! = dégueulasse ! (distagadur kornad Su Kerne).
+ argemmañ vb. = modifier
+ argiladeg = retraite (militaire).
r. àr gil adv. cf. war-gil
+argemm, -adur m. = modification
+ arglask = investiguer
r. arglasker = investigateur (lemel enquêteur)
+ .Argoad = région intérieure de la Bretagne
r. argoll = péril (lemel perdition)
lemel argollet
r. argouvraouadur, argouvraouel ; argouvraouelezh ; argouvraouerezh ; argouvraouiñ ; argouvroù (dot). Adwelout urzh ar gerioù
r. àr goust cf. diwar-goust
r. arguzer = argumentateur
r. arieg (langue arienne) > arianeg, -ek.
Pajenn 45
r. arlene cf. warlene
r. àr-lec’h cf. war-lerc’h
+ arleurad = (un) parterre (tous sens) ; sk. un arleurad jeneraled = un parterre de généraux.
+ arloupañ = s'acharner ; lemel gloutonner (sl heñvelsterioù…)
r. arloupet = acharné ; lemel furieux
r. arm : + + arm kegin = ustensile (de cuisine)
+ armaj g. -où= armement
armead : + sk. un armead soudarded = une armée de soldats
r. arme-dachenn = armée de terrain (lemel territoriale) ; + arme-diriad /-el = arme territoriale
lemel armeler. Cf. armener (stumm gwenedeg reizh)
r. armeliad, lemel an i
lakat armel-greñv e plas armel-houarn = coffre fort ; sl. arc’h-kreñv = idem.
+ armel-voger = placard
armerzhañ, + -iñ = + économiser
armerzher : + épargnant
r. armerzhouriezh = science de l'économie (lemel économie politique)
r. arneuenn >arneñv ; -et ; -ek ; -us.
+. arnod = épreuve (d'examen)
Pajenn 46
arnodenniñ, lemel expérimenter.
arnoder = expérimentateur (lemel celui qui essaye)
arnodiñ = expérimenter (lemel essayer, éprouver)
apotikerezh f. = pharmacie, + officine
arnodlec’h, arnodti m. = laboratoire de recherche, d'expériences (lemel lieu d'expérience_diresis_, ha laboratoire)
a-rodell: lakat ur ; goude "en roulant".
aros = poupe + (de navire)
r. arwaregezh (w e plas ou); idem e-barzh: arwarek hag arwarekaat.
r.arouez-aot (e plas -aod: e gwenedeg T>D> netra ; sk: koad / koed = un tamm koe; pont > pondeù = "des ponts"; idem evit aot > aod, /aochou/ e KLT)
r (arouzeler) arouezelour = symboliste
lemel arouezelezh, > arouzelouriezh = symbolisme
arouezenn = + (une) caractéristique
aroueziadur: lemel indice
arouezet= ; + mal portant
aroueziañ: lakat symboliser dirak ar gerioù all
arouezkelc’h = zodiaque + (astr.)
arouezlec’h = relais + (téléphonique e plas télégraphique)
arouezlun = + idéogramme (lemel hiéroglyphe) ; < kmg. arwyddlun = emblem ; arouez = signe, lun = figure…
arrebeuri + coll. (lemel pl.), < galleg "arbreurie" = scirie ; + sk. ur pezh arrebeuri = un meuble.
+ arrestiñ = arrêter (tous sens).
arriagonelezh f. = archidiaconat + (juridiction)
Pajenn 47
arroud = endroit (e plas lieu)
arsailh = assaut (lemel attaque)
arsailhadenn = + (un) assaut (lemel attaque).
arsailhañ = assaillir (lemel attaquer)
+ arsammañ = assumer ; arsammañ a ran ar respontegezh = j'assume la responsabilité
arsec’h = à moitié sec (lemel assez sec)
+ arselladur = observation faite, résultat d'une observation
+ arseller = observateur
+ arsellerezh = observation, action d'observer
+ arsellout = observer
+ arsellva = observatoire
a-ruz = + en traînant
+ a-ruz-kof = se traîner sur le ventre
a-ruz-korf = en rempant
- ar-vaez = da lemel ; cf.er maez
lemel arvailh
arvar = péril e plas danger (= dañjer)+ sk. Lakat en arvar = mettre en péril
arvell + litige
arvellat = + provoquer (e plas agacer)
arvestus = spectaculaire
Pajenn 48
arvestiñ vb., + observer
arvestiñ:… (ouzh + doc’h)
+ arvevad -ed = parasite
+ arvevat adj. = parasite
arvoger = + mur restant en ruine
Arvor = + région maritime (# aot = rivage)
arvorek = du bord de la mer (lemel riverain)
arwerzhañ = + promotioner, offrir à la vente (lemel de la marchandise)
arzouriezh = esthétique, + relatif à l'art (sl. kened)
Pajenn 49
Asañsion : + Yaou an Asañsion = Yaou-Bask = jeudi de l'Ascension.
asanter lemel approbateur ; + personne qui consent
asantus = qui consent, qui est d'accord ; lemel approbateur hag affirmatif
asantiñ = + consentir ; lemel assentir
a-selfin = lemel ?
+ aserzhenn f. = (une) perpendiculaire
a-skañv = + légèrement, à la légère ; lemel rapide, vite
a-sked = + avec éclat ; lemel clairement, bien
askell-groc’hen = + pl. askelled-groc’hen
a-skej = + (de façon) incise ; lavarenn a -skej = proposition incise (gram.). Lemel en biais
+ a-skelp = en biais, de biais
askemerout da skrivañ gant lizherennoù tev
askloed : lemel copeaux
a-skolp = + par copeaux (lemel éclats)
askont : + en askont da = en raison de, en considération de
+ askoridik adj.= intensif (agriculture)
askornekaat: (lemel maigrir) devenir émacié, (s') émacier
+ askornekaet = émacié (très maigre)
+ astennidik adj. = extensif (agriculture)
Pajenn 50
r. a-skouer: > a-skwer (gwenedeg : /a-chuer/…)
askre = + en e askre (en son sein)
a-sonn = lemel perpendiculairement
asortamant : + variété (de plante) ; sk. un asortamant kaol (une variété de choux)
asoupad -où = + fig. un coup dur, une grosse difficulté, une chute ; un mauvais coup de pied de cheval
a-sour : à force (de) ; cf. vb à l'infinitif souriñ = accabler, l'emportr sur. Da lemel ?...
+ aspedenn = suplication
+ aspeder = (un) suppliant, personne qui supplie
+ aspediñ = supplier
+ aspedus adj. = (ton) suppliant
aspled : + margelle (puits)
a-stad = sk. tud a-stad = des gens biens, comme il faut
+ astaler = interrupteur (électricité)
+ astaol = report (d'un compte)
a-steioù : lemel ?
astell = + astell-youd = bâton (à bouillie)
astellat = pesseler + (lin)
astellenn f. = pièce de bois ; voir astell
astenn = + rallonge
astenn sb. = + tendre quelque chose à quelqu'un
astennad = course à pas allongés (lemel à grandes enjambées)
astenner = + étendoir, retendoir ; astenner kaozioù= bonimenteur.
Pajenn 51
+ astennidik = extensif ; labour-douar astennidik (agriculture extensive)
+ ateudad-où = en enfilade
a-stok: lemel kuit étendu par terre ; terrassé ? war lerc’h ouzh + doc’h/douzh
a-stok-varc’had : en quantité + excessive ; sk. gwerzhañ a-stok-varc’had (vendre à vil prix)
astomm : + adtomm adj. = réchauffé ; adtommañ = vb. réchauffer (p. 25)
astragalenn + (os et plante)
r. astralab > astrolab ; cf. astroloji (e geriadur istorel)
a-striv + avec effort (lemel vivement)
a-stroñs = par secousses (lemel saccades)
a-struj: + anstrujus adj. = infertile (p. 37)
a-stur adv.:voir kenstur gant (resisoc’h; lemel parallèle…)
asur adj.: + un den asur
asur m. lemel kuit ?
+ asurded f., -der m.: gant asurder = avec assurance (sens psychologique)
atahin : lemel querelle ; + agacement
atahinus : lemel agaçant
atant= + exploitation agricole
atav= + en tout cas ; sk. pas me atav = pas moi en tout cas
+ atebeg m -eien pl.= (un) responsable ; atebek adj.
r. aters = question (lemel demande, enquête)
+ atersadur = questionnement (A. Boché)
+ atersata = questionner avec fermeté et insistance
+ atersatadenn = questionnement insistant
+ atersennad m. -idi = interviewé (A. Boché)
+ atersadenn f. = (un) questionnement (A. Boché)
+atersenn f. = (une) interview (A. Boché)
+ atersenner, -ez = intervieweur, intervieweuse (A. Boché)
+ atersenniñ = interviewer (A. Boché)
atersiñ = questionner (lemel interroger = goulennata) ; en em atersiñ war = se questionner sur
+ atilaat vb. = cultiver la terre
r. atil = terre cultivable (lemel terre cultivée et fertile)
atiz = + incitation, instigation (lemel suggestion, inspiration) , + sk. war astiz unan bennak = à l'instigation de quelqu'un
atizañ = lemel pousser (disklaer)
atizer= + incitateur
atizus : lemel suggestif
r. asvan: reizhañ > azvan (sl. pajenn 56)
Pajenn 52
Atlantis = Atlantide (mythologie)
atomek : + atomel
r. atom -où (e-lec’h atom pl.-enn sg)… simploc’h…
+ atomoniezh f.= science de l'atome
+ atomoniour = spécialiste de l'atome
+ atomour = (un) atomiste
+ atomouriezh f. = doctrine atomiste (antiquité)
atred: lakat gravat (e-lec’h gravois, nebeutoc’h anavezet)
lemel atredadurezh = iskis ; -adurezh = théorie, étude, doctrine…
+ atroper: négociateur (ger. Ernault GW.)
+ atroperour -ien= négociateur professionnel
+ atropadur, atroperezh: négociation
+ atropiñ : négocier une affaire
a-uc’h + (da)
a-huel = + là-haut
a-unan a zlefe bezañ skrivet gant un h- en eil tamm, e giz er yezhoù keltek all: a-hunan (distaget e vez an h- se, nemet e Bro Leon…)
aunaniñ = + concilier
a-unvan = + de façon unifiée (lemel ensemble)
lemelunvanelezh f.= identité (sl. identelezh ?)
a-unvouezh : + d'une seule voix
r. aval-ananas (distaget e vez gant ar bobl)…
r. avalaouer = chercheur de pommes ; hérisson.
avalenn : +-où, pl.
r. aval-ananaz (-z distaget)
lemel aval-palmez = palmier
+ aval-pechez = pêches
+ aval-datez = palmier-dattier
a van da van = tamm ha tamm ; < man = "semblant, apparence". Sk. a van da van e ya merenn da goan (krennlavar)
+ a-vandennad -où
avat : + en revanche, par contre, mais
+ aveadur m.= équipement
aveiñ : lakat an distagadur + [a'vei], kudenn gant dibenn verb e gwenedeg /-ein/…
Pajenn 53
avel est féminin + sauf dans l'expression pevar avel (idem tra : un dra, daou dra)
aveladenn: promenade + pour prendre l'air, un bol d'air
avelaj : + grand vent qui dure (lemel coup de vent)
avel-c’hwec’hmiziek = + vent de mousson. Mat vefe degemer ar ger mouson (ger nederlandeg) e brezhoneg.
avel-c’hwezh: da lemel
avel-drenk: aigreur + d'estomac
avelek = + venteux
avelet a. étourdi ; + sl penn avel, penn skañv (muioc’h implijet)
+ avel-fu = courant d'air
avel-fri = aigreur + d'estomac
avel-gelc’hwid = rafale + de vent
avel-gorbell : rafale + de vent
aveliñ : + mont da aveliñ e benn = aller prendre l'air
avelus = r.qui fait du vent ; + amzer avelus = temps qui produit du vent ; fig. vaniteux
a-vesk = + d'entre ; a-vesk ar mais = du milieu du maïs
r. Avïel(ï evit an distagadur)
aviez = avives, parotidite (inflammation de la glande parotide chez les animaux). Da lemel ?
a-vihanik = depuis + la petite enfance
a-vihanoc’h: da lemel kuit !... D'an nebeutañ pe bihanoc’h zo a-walc’h...
r. a-viken cf. da viken (a # da…)
Pajenn 54
r. a-viladoù (hep -i-) ; milieroù < galleg = millier (da lemel, peogwir ez eus ar ger all)
r. avisted f., + avister m. = prudence, sagesse
avon = + rivière V. Aven
r a-vordilh = lemel par milliers ; + grouillant, qui pullule (< pulluler, grouiller = bordilh)
a-vouezh da lemel
avoultrenn = sauvageon + (arbre non greffé)
+ avoultrez -ed f. = fille adultérine
a-vras : + en gros (commerce) ; koñvers a-vras = commerce en gros.
a-vremañ :+ actuel, contemporain ; sk. brezhoneg a-vremañ = breton, actuel, contemporain
+ a-vrec’had = par brassées
a-vriad adv. à brassées ; + voir a-vrec’had (< brec’h = bras)
avron : + (plante)
+ avu druz = foie gras
r. avuek = mauvaise terre collante ; lemel pomme de terre non farineuse (Ernault)
a-vuzul adv. à mesure + (ma = que)
a-walc’h :… volontiers ; + sk me a rafe/rahe an dra-se a-walc’h
a-wall prép. faute de ; sk. a-wall anavezout anezhañ = faute de le connaître
a-we adv. de biais, gauchi (< gwe = torsion ; gweañ = tordre)…
r. a-wechall = lemel depuis longemps ; + d'autrefois ; kanaouennoù a-wechall = chansons d'autrefois; sl. a-wezhal
a-wechoù, adv. quelques fois ; + sl. a-wezhioù
a-well da: en vue de ; digouezet on a-wel d'an iliz ; +dans l'intention de (a-well da grouiñ ur bagad) ; lemel dont a-w. apparaître (dont war well = apparaître).
a-wel-dremm adv. lemel en vue ?; à vue d'oeil. Ger. An Here : = buan hag anat d'an holl: gwelet a rae he mab o fallaat a-wel dremm ; kreskiñ a-wel-dremm. Ger. Istorel: en vue, à la face: a-well-dremm eus an heol…
r. awenekaus = qui inspire (lemel provoquant l'inspiration)
awener m. -ien + f. -ez -ed pl.
awenerezh + (l'action d'inspirer)
+ awenus = qui inspire
a-yaouank = r. l'enfance (da lemel) ; depuis la jeunesse + (de qq'un)
a-yoc’h = + en masse
+ a-yoc’had = en masse
+ a-yuc’h = en tas ; en abondance ; en grand nombre.
a-youl : lemel prép. au gré de ? = hervez c’hoant (tu galleg > bzg)…
+ a-youl-vat = de bonne volonté
az: da'z / + d'az (à ton, à ta, à tes)
Pajenn 55
r. azaoueziñ : lakat vénérer da gentañ
azas = + idoine, adéquat, adapté ; lemel convenable, séant
+ azasaat (ouzh) vb. adapter ; pp. azasaet = adapté
+ azasadur = adaptation
+ azasaerezh = faculté d'adaptation
+ azasaus adj.= qui facilite l'adaptation
+ azasausted f,-ter m = qui facilite l'adaptation
azdo: oeuf couvi; + azdov/azdozw ?... Sl. atdo < dozviñ = pondre
azdoublañ +-iñ cf. addoublañ –iñ ; addoubliñ ur c’hlas = redoubler une classe
a-zegoù : par dizaines ; + a-zegadoù
+ a-zelazh-kaer adv. = au dépourvu (< delazh = épreuve)
r. azenn f. âne… (daou n en abeg da ziatagadur ar gwenedeg uhel)
r azennaat
r. azennañ
azenner
r. azennerezh
lemel a-zerzh = a-serzh = vertical (pe, d'an nebeutañ, kas da a-serzh…)
azeuladenn = adoration + (individuelle)
azeuldi + lieu de culte
azeuliñ + rendre un culte à
r. azeuladus = adorable
lemel azeulouriezh: cérémonila, rituel ? (iskis)…
azeulva + , de culte
r. a-zevri = (lakat ar gerioù en urzh-mañ) sérieusement,+ résolument, pour de bon, + avec détermination (lemel exprès)
r azez = ober un azez = s'asseoir + pour se reposer un peu, faire une pose en s'assayant
azezenn = siège (de chaise, + d'auto, etc) ; an azezenn a-dreñv = le siège arrière (d'une voiture)
azezoù = assises ; + derc’hel o azezoù = tenir leurs assises (parti politique, etc) ; lezvarn azezoù = cour d'assise
azfoenn m.: regain + (foin qui repousse après une première coupe)
azginivelezh lemel résurrection ; + Azginivelezh = la Renaissance (XVIe siècle)
azglas + (nature)
+ azgoriñ = apostumer de nouveau, refaire un abcès
azgoulenn = implorer ; lemel supplier (= aspediñ); demander fermement, exiger, réclamer (cf. ger. An Here: goulenn groñs)
azgoulenner = lemel suppliant. + personne qui implore ou réclame, exige (selon le contexte)
+ azgwell : révision (d'une leçon, etc)
r. azgweriñ > azgoriñ vb. -et = apostumer de nouveau + reformer un abcès
Pajenn 56
a-ziavaez-bro adj. étranger + un den a-ziavaez-bro = un étranger ; deuet eo a-ziavaez-bro = il est venu de l'étranger
r. a-zifec’h /< difaezh (p.156 : difaezhañ = se reposer ; p. 247 faezh = épuisé, exténué)/. > da skrivañ : a-zifaezh = idem ; a-zifaezh-kaer = absolument (Ernault)
r. a-ziforc’h = différent, diféremment (lemel spécial, particulier)
r. a-zinaou adj. = + en pente (lemel obliquement)
a-zindan = + de dessous ; Fridu kerzh kuit a-zindan an daol = Fridu (chien) pars de dessous la table (lemel sous, dessous)
a-zindan-divin = + dans l'incertitude
r. a-zirak = prép. + de devant
a-ziskan = (chant) à répons ; lemel en chœur
a-zispak + en vrac ; te a zispak = du thé en vrac
a-zivout + au sujet de
a-ziwar = de sur ; cf diwar. Kouezet eo a-ziwar/diwar e varc’h-houarn = il est tombé de son cheval [a- ha di- a verk an orin]
a-ziwar-ruilh = + par le fait de rouler
azlavar -ioù m. répétition, action de répéter (# adlavar = redite).
azlavarout v. + réitérer ; répéter ; azlavarit war ma lec’h = répétez après moi ; (# adlavarout = redire ; # répétition de musique, théâtre, etc = refeladenn, -deg f.)
a-zoug = + en portant ; sk. a-zoug kein = en portant sur son dos
r. a-zoug-kammed = à son pas. Lemel pas à pas ; peu à peu ? Sl. Ernault : a zoug e gamm (evit kammed ?) = (marcher) à son pas, sans se presser
azrec’h = affliction (idem Ernault) ; sl. az+ rec’h (chagrin) = grand chagrin.
+ azrec’hus (Ernault) = plein de chagrin.
r, a-zreskil < a-dreuzkil = à la renverse (Favereau) ; lemel à reculons. Kouezhet eo a dreuzkil = il est tombé à la renverse.
azrous + (couleur), war-lerc’h "fauve".
+ azruilhad -où
azv = mûr + (fruits, blé)
azvded,-der = maturité + (fruits, blé)
azv hag azvded f., -der m., azviñ = mûr, maturité, mûrir… Sl. ALBB, kartenn 112, + ger. etim Deshayes (azff début 17e s., vx br. admet; cornique athves, gallois aeddfed (aeduet au 13e s.), irl. aibidh). Kerne, Gwened Izel: [ãõ] = mur ; stumm unvan = añzv + añzvañ (pe gwelloc’h) añzw ha añzvañ = murir… Sl. ivez: a(ñ)zvedigezh = maturation & a(ñ)zveted f., -ter m. = maturité (Dr Etienne an daou). Dav 'vo derc’hel ar ger añve(t) e gwenedeg uhel.
+ azvan : ober un azvan (da vezañ klañv) = simuler (une maladie). Sl.ober van = faire semblant. /Sl. asvan, p.51 reizhet: azvan/
+ azvaner -ien = simulateur
azvent : + miz an Azvent = miz Kerzu = décembre
azverk m. -où contremarque + (tampon ou ticket délivré à des spectateurs sortant momentanément d'un spectacle)
(Fin al lizherenn A)
g
============================================================
Date de dernière mise à jour : vendredi, 12 juillet 2024