Créer un site internet

A

 

Sinoù ha berradurioù

 

+                     ouzhpennañ (skrivet gant lizherennoù tev)                =                      ster

lem.                 lemel kuit (skrivet gant lizherennoù stouet)              G.                    Gwened

r.                     da reizhañ                                                                   GU                  Gwened-Uhel

adj.                  anv-gwan                                                                   T                      Treger

#                      disheñvel ouzh                                                          ??? pe §§§       da studiañ

 

-*-

Pajenn 19 

a + équivalent de pronom relatif ; sk. an den a welez du-se zo ma zad = la personne que vous voyez là-bas, est mon père ; sevel a reas ur sac’had avalou-douar a rae 200 lur = il souleva un sac de pommes de terre qui pesait 200 livres.

+ â = baiser (sl. af)… Reiñ un â da = embrasser

abadenn + émission radio, télévision

abaf = timide (lemel abasourdi).

abafaat / abafiñ: intimider ; rendre timide. Lemel abasourdir.

r. abafted, abafter

+ abalamour ma = à cause que, parce que ; abalamour da betra = à cause de quoi,   pourquoi ?

+ a-barzh = e-barzh G-Uhel

abardaez + 2e partie de l'après-midi (voir pardaez = "le temps de la paix, de la sérénité"

abeg + en abeg da = à cause de ; abegoù toull = mauvaises raisons, prétextes (distinguer motif de mobile)…

abegus = + qui critique  (lemel kuit critiquable)

 + abegadus = critiquable

a-bell :lemel au loin = pell, er pellder

a-benn: + a-benn diouzhtu = a-benn bremañ ; dont da benn (e plas dont a-benn) eus/ag un dra bennak ; dont da benn ag ober un dra bennak = réussir à faire quelque chose

a-benn = + au terme de ; tout de suite, sans tarder ; a-benn + inf. = afin de, en vue de

 

Pajenn 20

aber + ria

r. a-berzh-Stad = venant de l'Etat ; lemel officiel (sl officieux = nann-ofisiel ; kavet e vez ivez ofisiel er geriadur

a-berzh-vat = a-berzh-mat, kentoc'h ; (emzivad; kenderv) a-berzh tad = (orphelin) de père (cousin) du côté paternel

abienner : sens juridique, da zisplegañ (ger da lemel kuit ?)

+ abid m/f : habit, vêtement

abiet: aviné = tonneau dont le bois est imprégné de vin

+ abil =instruit, sage, habile (Ernault) , sl apert

a-blaen = + (fig.) cloué au lit

a-blom + vertical ; sk. a-blom e-barzh ar gwenn = en plein dans la cible, le mille

abonna (2 n : an a 'greñvañ ar c’hensonennoù l, m,n, r, v , sk. Pesked > pesketa)

a-bouez : adj. + important, de poids

abostol : lakat original war-lerc’h personnage excentrique ; + cf. istrogell

a-boz: + (kan) a-boz = mélodie

abred: lemel dégourdi (sl. dilu)

abretaat = avancer + (dans le temps)

abrikod -enn = abricot G.

+ (an) Abruzioù = + les Abruzzes

abrant: skrivañ divabrant penn-da-benn

 

Pajenn 21 

abuziñ = abuser, h.a. Lemel kuit (s')amuser (sl. ambuziñ)

achap: + sk. Ober un achap kaer = échappée belle

r. ac’h (eus): lakat ec'h (eus) e plas ac'h (eus) (verb kaout = verb dibersonel e brezhoneg, n'eus na rener na COD, neuze n'eus nag am eus nag ac’h eus.

+ ac'han-mañ = d'ici ; ac'han-se = de G.

a-c’hin : + inversement  ; ac’hin d'ar blev = à rebrousse poil

ac'hoel: tennañ "du moins" hag ouzhp. + cf. a-wael G. = du moins, au moins

+ ac’hubadur m. = occupation (d'un pays)

ac'hubiñ = occuper (e plas être occupé) ; ac'hubet on = je suis occupé ; ac'hubet eo ar gador-mañ ?

+ ac'hubidigezh f. = occupation (d'un pays)

+ ac'huber -ien = occupant (pays)

a-c’hwen e gein (da lemel kuit) = redondance ; a-c’hwen zo a-walc’h = à la renverse, sur le dos

a-dal da = à en face de (lemel que)

adalek : + à partir de (temps et lieu)

+ adc’hanedigezh

adaozañ vb. remanier, + réorganiser (Sl. aozañ).

 

Pajenn 22 

+ addeskoni f. = rééducation

+ addeskoniadus adj. = rééducable

+ addeskonïañ vb. = rééduquer ; addeskoniañ ur feller yaouank = rééduquer un jeune délinquant

+ adginivelezh = renaissance (histoire)

adderc'hel: + addelc'her

+ adeilad -où = immeuble (bâtiment)

+ addialañs, azdialañs = revanche ; kemer e addialañs = prendre sa revanche.

adembann + rééditer

adenaouiñ: lemel kuit renaître (= adc'henel)

adern (n'eo ket ur blantenn) = bassin appelé œillet dans les marais salants

adfeilh = récidive (lemel "rechute") ; sl. adkouezh = rechute

adfeilhañ = récidiver (lemel "avoir une rechute" = adkouzhañ)

adkampr, e plas adkambr (sl.ar reolenn: nt, nk, mp)

+ adkargad = suppléant…

adkas = + renvoyer

adkasadenn + renvoi

adkaserez + -ioù, -ed = retransmetteur

+ adkempenn = réarranger,réordonner, rajuster,réformer (hervez Favereau) ? §§§

adkoan + cf. fiskoan

 

Pajenn 23

adkouezhañ = +rechuter

adkregiñ + adkrogiñ

adkrog m.= + rentrée (école, politique: un adkrog skol, un adkrog politikel)

adlavar = + un destenn leun ag adlavarioù = un texte plein de redites (# azlavar = répétition)

adlein f. = second petit déjeuner (e plas déjeuner)

adplanedenn = satellite en général (sl. loarell ha loarenn)  ; lemel (astre, engin)

+ a-dra-sur = assurément, certainement

adreiñ: + adroiñ

 

Pajenn 24 

+ a-dreuz hag a-hed = à tort et à travers, en long et en large (sl. a-hed hag à-dreuz)

a-dro-vriad = + a-dro-vrec'had G.

+ adsav = redressement (économique,etc)

adskeiñ: + adskoiñ

+ adskrivadenn f.= copie

adskrivadur = + réécriture

adstumm: + variante (mot)

 

Pajenn 25 

adtaol: lemel expression

adteurel: + adteuler G.

a-du: + d'accord ; (gant) de l'avis de

+ aduad -idi: partisant

+ aduer -ien : sympathisant

+ a-du-all = d'un autre côté, par ailleurs

adunanidigezh: lemel réunification ; + action de réunir à nouveau (sl. adunvanidigezh = réunification)

adunaniñ: lemel réunifier ; + réunir (unaniñ = unir)

adunvaniñ: réconcilier, + réunifier (lemel réunir)

adunvanidigezh: + réunification ( adunvanidigezh Breizh, réunification de la Bretagne)

+ advaer = maire-adjoint

adverenn: + le goûter, le "quatre heure" (lemel collation)

adverennañ: + goûter, prendre le goûter (lemel collationner,prendre la collation)

adverkañ: lemel remarquer

+ advroañ = rapatrier

 

Pajenn 26 

+ aerbost = poste aérienne (courrier par avion)

+ aerbouez = pression atmosphérique

aerlu: armée de l'air (e plas armée aérienne)

+ aermorlu = aéronavale

aerouant: lakat da gentañ dragon, monstre; démon…

+ aerreizhet pp.: air conditionné

aesaat : lakat soulager er fin  ; + aesaat da u.b.

aezamant : + aezamantoù an ti = les commodités de l'habitation

aezet pp.= + aise T.

af : + distaget [a] an aliesañ

 

Pajenn 27 

a-fed prép. e plas a-fet (d e plas t)

+ afochiñ vb. = échouer ; avorter (projet)

+ afochadenn f.-où = (un) échec ; ar raktes-se zo bet un afochadenn = ce projet a avorté

cheñch ar gerioù Afrika, Afrikan evel-mañ:

            Afrikad, -iz = Africain ( en général) ; ur yezh afrikan = une langue africaine

            Afrikan -ed/ Su-Afrikan = Sud-africain ; an afrikaneg = l'afrikaans

+ a-gamm-kaer = en boîtant

+ a-genstur = parallèlement (gant à)

+ a-gentfeur gant = proportionnellement à

+ a-getep = respectivement ; sk. Yann ha Fañch zo a-getep Kernevad ha Leonad = Yann   et Fañch sont respectivement Cornouaillais et Léonard

a-gorn: + en coin (sellout a gorn) ; lemel de côté (sl. a gostez)

+ a-gaoz da = à caude de ; a-gaoz ma = parce que §§§

 

Pajenn 28 

+ a-hed hag a-dreuz = en long et en large, à tort et à travers ?

+ à portée (de)

+ a-hend-arall Gw.

aheurtet + entêté

a-holl-viskoazh + de tout temps

aior + en aior (eus/a)= à l'abri (de)

aiou + aiaou

+ a-istribilh prép. (à = ouzh/doc'h)

+ ajad -où m.: ajad douar = lopin de terre (# lajad)

akebut = fusil da lemel kuit

+ akordeoñ

+ akordeoner

 

Pajenn 29 

akuit war = versé dans + connaisseur

+ akourset pp. accoutumé, habitué

+ aktorez f. = actrice

akuit: reizhañ versé

+ a-laer-kaer = subrepticement, furtivement, à la sauvette

+ Alamant -ed

< albac’henn: manie ; + albac'hennek (da studial)…§§§

+ alañ vb. = véler, mettre bas (hep h- ; sl. pajenn 334)

+ alato sl evelato

+ Alet ; ancienne orthographe Aleth

+ alejiñ = préparer, accommoder (repas, nourriture)

+ alejamant = agencement

 

Pajenn 30

+ alejer boued = traiteur

alemant.m. = signe de vie, + ober alemant : n'en deus graet alemant ebet = il n'a pas donné signe de vie

+ alergiezh f.= allergie (sl. galleg > bzg.: skrivet gant 2 L…)

alese: + d'où

alf: + lieu de départ

alier: + conseilleur

aliested f., + -er m. = fréquence + pegen alies ? = avec quelle fréquence, tous les combien? Lemel kuitpériodicité.

Aljeriad, -iz = Algerois (eplasAlgérien)

+ Aljerian -ed = Algérien

alkañjez: + (plante)

+ alkol (ne vez ket distaget an daou -oo- an aliesañ)

idem e-barzh alkoolegezh hag alkoolek

+ alkolekaet = alcoolisé (un evaj alkolekaet)

+ a lonkadoù idem a-lonkadennoù

aloubadeg, -enn = invasion (ha n'eo ket conquête = da lemel kuit)

alouber / tennañ usurpateur

alouzenn + (poisson)

Alpoù (+ an): an Alpoù

+ alumetenn, alumetoù (G)

 

Pajenn 31 

+ nn: aluzenn ; aluzenner ; aluzennerezh ; aluzennus

alvaon = polisson ? lem. Sl. Favereau = ahuri (ssement). Sl. alvaoniñ = ahurir, être ahuri

amannenn = beurrée ? (da lemel kuit) ; sl. amanennad = beurrée

ambac'h voir ambazh (-zh e lec'h -c'h) = adj. timide, honteux

+ ambashted f., -ter m. = timidité

+ ambashaat = devenir plus timide

amblez + pl. -ioù

+ amboazel = intentionnel

amboubal: + maboul (fam.)

+ ambrenadenn f.= élucubration (< ambren vb = délirer)

ambroug voir hambroug (sf. kerneveureg, kembraeg, gwenedeg izel) + ar gerioù all diwar hambroug: gant un h-…

ambrouger voir hambrouger, + accompagnateur

+ amfalloc’h = moins bien

 

Pajenn 32 

amc'houloù = pénombre, contre-jour, faible obscurité (ténèbre, obscurité zo re greñv).

amc'hraus  ? = ster iskis, douteux…

+ amc’hwennat vb.= serfouir

+ amc’hwennell f. =. serfouette (benveg)

ameeun: goude indirect +(grammaire, fisc); renadenn eeun = C.O.Indirect ; impôts indirect

ameiñ, + ameet pp. = embarrasser (GW.)

- Resisaat ar gerioù "Amérique/américain :

            1/. Amerika = Amérique (continent)

            Amerikad, -iz = habitant du continent américain

            amerikad = américain (du continent américain)

            2/. Amerikan (nom) = Américain des Etats-Unis d'Amérique

            amerikan (adj.) = américain (des U.S.A.)

            an Amerik = l'Amérique (U.S.A.)

amgin = mauvais côté ; en amgin = à l'envers, de travers. Ema e benn en amgin = il a la tête à l'envers (il perd la tête). Sl. gin: tu gin (à l') envers ; war an tu gin = du mauvais côté, à          l'envers.

amgristen pe ankristen ? am ne vez ket atav just ar c'hontrol… (sl. rakgerioù)

amid = a c'hell bezañ lamet kuit diouzh ur geriadurig-mañ…

amjestr, hep -r ? n'eo ket etimologel. E-giz risklañ = glisser, mes risk = risque. Ucher (ha n'eo ket urcher) = huissier,…trompañ, hep l, h.a.

amlennegel = non littéraire + (abusif, pour amlizherel) ; lennegel = lettrisme, abusivement "littérature".

amlennek = inculte, peu instruit / + anlennek = illettré

+ ampellañ = ajourner, remettre à plus tard

 

Pajenn 33 

amoedach + sottises

ampar = impair (math.)

ampart = lemel robuste

+ ampert adj.= travailleur, courageux au travail

ampech = obstacle, + pouasse, empêchement.

+ ampellañ = ajouner, remettre à plus tard

+ ampennañ = gâcher, abîmer ; deuet ar glav, ampennet eo ar fest ; ema ar chas er jardin, ampennet e vo ar bokedoù

+ amplaat = amplifier

ampled: lakat rendement, productivité da gentañ ; a-raok ar sterioù all.

+ amplegad -où = condition ; amplegad bastus/spirus = condition suffisante ; a-walch a amplegadoù bastus zo evit dont da benn = les conditions sont réunies pour   réussir.

ampriz = dessein  + (intention)

+ amred-où m. = circulation ; gouleier amred = feux de circulation

+ amredad = circuit ; amredad distanañ ur c’hevlusker = circuit de refroidissement d'un moteur ; amredad kloz = circuit fermé.

+ amredek vb. = circuler

amrefuz = rebut + (chose sans valeur)

reizhañ amreizhded, -der : amreishted, -ter

 

Pajenn 34 

amskañv = trop léger, + qui n' pas le poids (Ernault)

+ amsked = clair obscur

r. amskwer e plas amskouer

+ amsaver = remplaçant

+ amsked = clair-obscur

amstrinkennek = amorphe + (chimie)

r. amunuzer cf. munuzer

+ amvez m. = les alentours   (< Y.B. Kalloc’h)

+ amveziad -où = circonstance (ar pezh a vez en-dro da)

amvlizidigezh + amvlazidigezh (q blaz)

+ amweladenn = revue (militaire, etc)

amwir: lemel apocryphe ; + douteux, suspect

+ amwirion = apocryphe

amzer: temps (qui fait et qui passe) amzer vrav = beau temps ; amzer 'm eus = j'ai le temps; lemel kuit "pl. menstrues" ; + amzerioù = menstrues, règles.

goude amzer-da-zont : + an dazont = le futur, l'avenir

+ amzerel = temporel ; galloud amzerel = pouvoir temporel

amzerout: ouzh; +douzh

- amzeriad = date ? (cf. deiziad). Lemel kuit an anv kadarn, lakat e plas an anv gwann:   amzeriat adj. : a denn d'un amzer (relatif à une époque, temporaire); un diaester amzeriat = une        difficulté temporaire. Lemel kuit ar ster temporel.

amzeriadañ = + situer à une époque (lemel kuit dater ); + voir deiziadañ = dater

lakat amzerer e plas amzerier (sl. emzeriñ = temporiser)

lemel. amzervezh = ère ; amzervezhiad = contenu d'une ère.

- amzor = encadrement d'une porte (lemell kuit pylône)

- amzoradur = pylône, càd portail d'un monument ancien, piliers quadrangulaires placés de chaque côté d'une entrée

añ, + â = baiser…Reiñ un a / añ da = embrasser

r. anadenn = évidence

r: anadadenn = phénomène… (< vb. anadiñ).

lemel anadurezh... (-adurezh = indique une actionou le résultat d'une action < RH.)

+ anadiñ = apparaître, se manifester, apparaître en tant qu'évènement

añâñ vb.= baiser( cf. grae un â). Da lemel kuit e vefe…

lakat Anast a-raok anat.

 

Pajenn 35

anaoudegezh: + koll e anaoudegezh = perdre connaissance, s'évanouir. Sl. simplañ.

Lemel anaoudek adj.= instruit, savant (n'ema ket e-barzh Ernault). Sl. gouiziek, desket. Vallée: anaoudek eus = bien instruit de = (qui est) au courant de…

anat v. V. anavezout = da lemel kuit…

anataat vb = devenir + ou rendre évident

+ anatadur = + ur virgulenn etre preuve ha témoignage

anataus = + qui démontre, probant (lemel démontrable = anatadus ; lemel convaincant)

r. anataidigezh (iskis ; lemel); anatadur vefe gwelloc’h

anav = stumm berraet eus anavet = connu

r. anavezout voir anavout (e-lec’h ar c’hontrol)  ; anavout = être au courant (ana + bout);  anavez = base verbale, pp. anavezet…

anchenn = lemel gosier

+ andalc’h = incontinence (Dr Etienne)

+ andalc’hus adj. = incontinent (e plas:dizalc’h war an troaz, tu galleg-bzg)

andeledenn f.= tussilage + (plante)

andellet = bigarré , lemel kuit ? E ger. Ernault ema (3 ger zo dija en tu all (G→B)…

+ andimezad m. andimezidi pl. = (un) célibataire

+ andimezadez f. -ed = (une) célibataire

+ andimezet adj. célibataire

 

Pajenn 36

andred : + em andred = à mon égard, à mon endroit

+ andouilh = sapre andouilh ! (kunujenn) # anduilh = boued…

aneriñ : + aneret on = je suis fatigué par des corvées

anevalek = lemrel animal + qui a un caractère animal ; un emzalc’h anevalek = un comportement animal (= loenek, da reizhañ ivez, p. 475)

+ anevalel = relatif à l'animal (= loenel, da reizhañ ivez p. 475)

- anevalus = da lemel

a nevez : lemel récemment ; r. nevez zo = récemment ; ober a nevez = refaire ; graet 'm eus an ti a nevez = j'ai refait la maison

anez adv: mankout a ra ur pik war lec’h a., div wech. Merkañ an distagadur.

r. anezh (préposition a: sl anezhañ…)

+ anfeulz = non violent

+ anfeulzter m. = non violence

angell = lemel bras (sl . étoile de mer = brec’h)

+ anhunek adj. = insomniaque

+ anhuniad m. -idi = (un) insomniaque

anien f. nature, lemel instinct. Sl. kembraeg anian. Favereau: anien ar baotred = manière d'être ; e anien eo = c'est sa nature. Sl. bondoug m.= instinct (Imbourc’h)

anilin = aniline + (produit chimique)

Anjevad : lakat Anjeviz gant lizherennoù tev

ankelc’her= + lutin, génie, feu-follet (lemel enkeler, ha pajenn 233 ivez)

anken = goude douleur + morale

ankenius : + chagrinant, qui provoque le chagrin

+ ? ankewir = incertain (A. Raude

Ankiniz sl. orin < Antianensis, > Ansiniz kentoc’h…

r. Ankou (gant un A bras) = + messager de la mort, allégorie de la mort (lemel fantôme, trépas, mort)

 

Pajenn 37

Anna n. de f. Anne ; Anna Breizh ("le complément de nom reste obligatoirement inchangé", René Le Gléau, § 63 Syntaxe...)

anneuenn = trame + (métier à tisser)

+ annezva = habitat (lieu habité par l'homme, un animal, une plante) ; ar janglenn eo annezva an tigred

annez, annezlec’h : + ster difetis.

annezadur = aménagement (da lemel)

annezel = relatif à une habitation, a vefe immobilier ivez ? Sl. immeuble = adeilad… §§§§§

anoaz : lakat ; etre chagrin ha froissement. + (au moral), war-lerc’h froissement

r. anoasted f., -ster m.

anoazus: lemel susceptible, qui se froisse aisément.+ vexant, froissant

+ anoazidik = susceptible, qui se froisse aisément

r. anouedadur : refroidissement (rhume)

r. a-nozvezh = + de nuit

ant = + sillon(creux du) [# boemm = bosse du sillon]

+ añsi = essai ; un taol añsi = un coup d'essai ; essayer (gwenedeg)  ; añsiet pp. essayé.

+ anstrujus adj.= infertile

+ anstrujusted f., -ter m. = infertilité

lemel anteller = embrayage ? Lakat e plas: enkrog m.= embrayage; enkrogiñ = embrayer (p.233) ; dienkrogiñ = débrayer (p.155)

anter: anthère + (partie terminale de l'étamine des plantes à fleurs)

anterin : + intégral.

r. antier cf. kalloc’h

antrugar: impitoyable + sans pitié (lemel rude)

r. an-hunan = soi-même (idem e kembraeg ha kerneveg)

anv: goude mention + anv zo eus ur fest er c’hazetennoù = il est fait mention d'une fête dans les journaux

 

Pajenn 38

+ anv-lec’h m., nom de lieu, toponyme

e plas anv-doareañ m. = épithète (stagenn-doareañ, Vallée), lakat: anv-gwann-stagenn = épithète. Hag e plas doareenn = (un) attribut (p.200), lakat anv-gwann-doareenn = attribut.

r. aot (e plas aod) ;+ aochoù pl. de aot

Aon: + stêr Aon = Aulne (rivière)

aornadur < galleg kozh aor ; lakat e bzg modern > ornadur = ornement

r. aotre = + autorisation, permission

aotreadus = + permissible

aotreeg = licencié + (diplôme)

aotreer = + personne qui autorise (lemel censeur)

aotren : lakat licencier er fin + (diplôme)

aotre-tremen =sauf-conduit. Sl. passeport: tremen-hent

aotreüs a. qui autorise (lemel permissif)

aotrou = monsieur (lemel seigneur)

+ aotroun = seigneur ; sk. aotroun eskob (ha n'eo ket: aotrou 'n eskob ; n'eus ger-mell ebet aze !)

 

Pajenn 39

r. aotrouniekaat = dominer (lemel maîtriser =mestronïañ , mestroni = maîtrise)

- aotrouniezh lemel maîtrise + autorité

+ aotrounius = dominateur (e plas aotrouniezhus da lemel)

+ a ouenn = de race  ; ur c’hi a ouenn = un chien de race. # Congénital = né avec = kenganet (kembraeg = cydnaws) ; # enganet = inné.

+ aouid daoulagad = mal aux yeux (koueñvet tro-dro d'an daoulagad)

aoulin = conferve + (espèce d'algue)

r. aourennad : lemel masse dorée (= alaouredenn f.)

r. aouriñ vb.+ sl. alaouriñ = dorer

r. aozañ = lakat façonner dirak arranger

r. aozadus = sl vb. adaozañ, > adaozadus…

+ aozata = organiser

+ aozatadur = organisation

r. aozataer m. = organisateur

r. aozer = lakat auteur goude arrangeur.

lemel: aozerezh f. = fabrique, atelier (-erezh = action). Sl gerioù gant ober...

aozerezh m. lemel fabrication ; r. façonnage ; organisation

aparchantañs f. = appartenance

+ aparchantek adj. = pertinent

r. aparitoer m.= lemel paritoire, lakat e plas pariétaire (plante).

+ apert adj. = éveillé ; bugel apert = enfant éveillé.

 

Pajenn 40

apoue m/f.: appui, + soutien ; bonne occasion

àr prép. sur, + voir war

arabat : + il ne faut pas, interdit ; arabat dit ober an dra-se = il ne faut pas que tu fasses cela…

arabek = + (de langue) arabe

arachidenn (-enn da lemel kuit), > arachid -où

aradeg : + labourage collectif, en commun

aradenn : chaîne + (de montagne ; enchaînement, suite, série, etc) _ Cf. aridennad = suite, série, kyrielle.

r. aradennañ: débiter (des paroles), faire défiler (des images,…)

r. aradur : labourage

r. aradurezh : labourage + (technique de)

+ araez -ioù m. = moyen  ; araezioù treuzdougen = moyenss de transport

araj : rage + (maladie, colère)

r. arajiñ = enrager ; lemel contracter ou avoir la rage = tapout an araj.

r. araknid -enn (lemel araknided)

+ arallhin = exotique (animal, plante d'un autre climat) ; ur blantenn arallhin = une plante exotique

arallvro  : + de l'étranger

araog = + le devant

r. araogenn = encolure, poitrail (de cheval)

a-raok:  ; + en a-raok = d'avance  ; d'avant (an deiz a-raok)

araokaat : avancer + , progresser

r. araokâdenn

arar : + ararioù

arastiñ : + en em arastiñ gant/get

 

Pajenn 41

a-ratozh : + a-ratozh kaer

a-raz/a-rez = au ras de ; a-raz an douar = rez-de-chaussée

r. arbenn.: en arbenn a = à cause (de) ; + mont en arbenn da = aller à la rencontre de ; en arbenn ma = parce que

+ arbennadenn f. = objection

r. arbennegezh = prévenance

+ arbennek adj. = prévenant

+ arbenniñ ouzh/doc’h = tenir tête à

+ arbennik = spécial

+ arbennigour = spécialiste

+ arbennikaat = (se) spécialiser

arbenniñ : lemel prendre courage, ménager

r. arboell : ouzhpennañ un -u- = arbouell

arbouelañs = lésine, + lâdrerie, avarice

r. arbouellerezh m. économie (sens large) (lemel économie politique)

+ arbouezañ vb.= insister (plus fort que pouezañ = peser sur quelqu'un)

+ arbouezañs f. = insistance

archediñ = mettre en bière, + en cercueil

arc’h : + arc’h-kreñv = coffre fort

+ arc’had -où: commande (ligne de code en informatique)

arc’hant/argant : argent, + métal, monnaie (ouzhpennañ argant en holl c’herioù diwar arc’hant)

ac’hantadur/argantadur = liquidation (d'un magasin, etc). Objet argenté ; ornement argenté (da studial)…

+ arc’hantaouer, argantaouer -ien m. = financeur

arc’hantek/argantek : + qui a de l'argent

Arc’hantina = Argantina = Argentine (lemel arc’hantel, Republik A…)

 

Pajenn 42

r. arc’hduk -ed

r. arc’hbreuriezh : arc’hkenvreuriezh f. = archiconfrérie

r. arc’hdukelezh, arc’hdukiezh

r. arc’henaoueg = archiimbécile, + imbécile suprême

arc’hiñ = demander, commander + (vx)

arc’hme m.: lemel saxifrage (dre fazi, h. Roland Mogn) crithme, herbe de St-Pierre

arc’hmestroni : (lemel puissance) maîtrise suprême

+ arc’hwel m.: fonction

+ arc’hwelañ : fonctionner

+ arc’hwelerezh : fonctionnement

r. ardamezek adj.: armorial (lemel symbolique)

+ ardamezoniezh = héraldique (science des blasons)

+ ardamezel = emblématique

ardamezus : significatif ( ?) = iskis. Da lemel kuit.

+ ardaouek adj. = grimacier, maniéré  ; sk. un den ardaouek

ardaouel adj. = lemel artificiel. + Relatif aux simagrées, aux manières (comportement non naturel)

 

Pajenn 43

r. ardaouelezh = lemel artificialisme, + maniérisme

ardaouer = + qui fait des manières, des grimaces

+ ardel adj. = artificiel

ardevel  : … (…pluie, + vent)

+ ardijinet adj. = artificiel ; sk. ul lenn ardijinet = un lac artificiel (ijinet gant unan bennak)

ardilh : lemel terrasse. + Enduit de terre (à torchis).

r. ardivink = appareil, mécanique, machine ; fig. ruse (lemel automate = emgefre)

r ardivinkelezh = (lemel mécanisme) le machinisme en général (sens conceptuel)

ardivinkerezh = -erezh indique une action… Da lemel kuit

ardremez = + entourage (lemel voisinage)

r. àr-dreñv

r. àrdreñviñ

r. a-rekin = à rebrousse-poils ; à reculons + (fig.)

arem m. :airain, bronze ; + bilig arem = bassain d'errain, à faire la pâte à crêpe

+ a-remziad-da-remziad = de génération en génération

r. arrest : arrêt + (fait de s'arrêter)

+ arrestiñ/-añ = (s') arrêter ; cesser

+ a-rez da = tout près de ; sk. a-rez da ugent vloaz ; a-rez gant/get = au niveau de.

 

Pajenn 44

argarzh : + sk. me hen argarzh = je le déteste !; /minarges eo !/ = c'est détestable ; lous minarges ! = dégueulasse ! (distagadur kornad Su Kerne).

+ argemmañ vb. = modifier

+ argiladeg = retraite (militaire).

r. àr gil adv. cf. war-gil

+argemm, -adur m. = modification

+ arglask = investiguer

r. arglasker = investigateur (lemel enquêteur)

+ .Argoad = région intérieure de la Bretagne

r. argoll = péril (lemel perdition)

lemel argollet

r. argouvraouadur, argouvraouel ; argouvraouelezh ; argouvraouerezh ; argouvraouiñ ; argouvroù (dot). Adwelout urzh ar gerioù

r. àr goust cf. diwar-goust

r. arguzer = argumentateur

r. arieg (langue arienne) > arianeg, -ek.

 

Pajenn 45

r. arlene cf. warlene

r. àr-lec’h cf. war-lerc’h

+ arleurad = (un) parterre (tous sens) ; sk. un arleurad jeneraled = un parterre de généraux.

+ arloupañ = s'acharner ; lemel gloutonner (sl heñvelsterioù…)

r. arloupet = acharné ; lemel furieux

r. arm : + + arm kegin = ustensile (de cuisine)

+ armaj g. -où= armement

armead : + sk. un armead soudarded = une armée de soldats

r. arme-dachenn = armée de terrain (lemel territoriale) ; + arme-diriad /-el = arme territoriale

lemel armeler. Cf. armener (stumm gwenedeg reizh)

r. armeliad, lemel an i

lakat armel-greñv e plas armel-houarn = coffre fort ; sl. arc’h-kreñv = idem.

+ armel-voger = placard

armerzhañ, + -iñ = + économiser

armerzher : + épargnant

r. armerzhouriezh = science de l'économie (lemel économie politique)

r. arneuenn >arneñv ; -et ; -ek ; -us.

+. arnod = épreuve (d'examen)

 

Pajenn 46 

arnodenniñ, lemel expérimenter.

arnoder = expérimentateur (lemel celui qui essaye)

arnodiñ = expérimenter (lemel essayer, éprouver)

apotikerezh f. = pharmacie, + officine

arnodlec’h, arnodti m. = laboratoire de recherche, d'expériences (lemel lieu d'expérience_diresis_, ha laboratoire)

a-rodell: lakat ur ; goude "en roulant".

aros = poupe + (de navire)

r. arwaregezh (w e plas ou); idem e-barzh: arwarek hag arwarekaat.

r.arouez-aot (e plas -aod: e gwenedeg T>D> netra ; sk: koad / koed = un tamm koe; pont > pondeù = "des ponts"; idem evit aot > aod, /aochou/ e KLT)

r (arouzeler) arouezelour = symboliste

lemel arouezelezh, > arouzelouriezh = symbolisme

arouezenn = + (une) caractéristique

aroueziadur: lemel indice

arouezet= ; + mal portant

aroueziañ: lakat symboliser dirak ar gerioù all

arouezkelc’h = zodiaque + (astr.)

arouezlec’h = relais + (téléphonique e plas télégraphique)

arouezlun = + idéogramme (lemel hiéroglyphe) ; < kmg. arwyddlun = emblem ; arouez =  signe, lun = figure…

arrebeuri + coll. (lemel pl.), < galleg "arbreurie" = scirie ; + sk. ur pezh arrebeuri = un   meuble.

+ arrestiñ = arrêter (tous sens).

arriagonelezh f. = archidiaconat + (juridiction)

 

Pajenn 47

arroud = endroit (e plas lieu)

arsailh = assaut (lemel attaque)

arsailhadenn = + (un) assaut (lemel attaque).

arsailhañ = assaillir (lemel attaquer)

+ arsammañ = assumer ; arsammañ a ran ar respontegezh = j'assume la responsabilité

arsec’h = à moitié sec (lemel assez sec)

+ arselladur = observation faite, résultat d'une observation

+ arseller = observateur

+ arsellerezh = observation, action d'observer

+ arsellout = observer

+ arsellva = observatoire

a-ruz = + en traînant

+ a-ruz-kof = se traîner sur le ventre

a-ruz-korf = en rempant

- ar-vaez = da lemel ; cf.er maez

lemel arvailh

arvar = péril e plas danger (= dañjer)+ sk. Lakat en arvar = mettre en péril

arvell + litige

arvellat = + provoquer (e plas agacer)

arvestus = spectaculaire

 

Pajenn 48

arvestiñ vb., + observer

arvestiñ:… (ouzh + doc’h)

+ arvevad -ed = parasite

+ arvevat adj. = parasite

arvoger = + mur restant en ruine

Arvor = + région maritime (# aot = rivage)

arvorek =  du bord de la mer (lemel riverain)

arwerzhañ = + promotioner, offrir à la vente (lemel de la marchandise)

arzouriezh = esthétique, + relatif à l'art (sl. kened)

 

Pajenn 49

Asañsion : + Yaou an Asañsion = Yaou-Bask = jeudi de l'Ascension.

asanter lemel approbateur ; + personne qui consent

asantus = qui consent, qui est d'accord ; lemel approbateur hag affirmatif

asantiñ = + consentir ; lemel assentir

a-selfin = lemel  ?

+ aserzhenn f. = (une) perpendiculaire

a-skañv = + légèrement, à la légère ; lemel rapide, vite

a-sked = + avec éclat ; lemel clairement, bien

askell-groc’hen = + pl. askelled-groc’hen

a-skej = + (de façon) incise ; lavarenn a -skej = proposition incise (gram.). Lemel en biais

+ a-skelp = en biais, de biais

askemerout da skrivañ gant lizherennoù tev

askloed : lemel copeaux

a-skolp = + par copeaux (lemel éclats)

askont : + en askont da = en raison de, en considération de

+ askoridik adj.= intensif (agriculture)

askornekaat: (lemel maigrir) devenir émacié, (s') émacier

+ askornekaet = émacié (très maigre)

+ astennidik adj. = extensif (agriculture)

 

Pajenn 50

r. a-skouer: > a-skwer (gwenedeg : /a-chuer/…)

askre = + en e askre (en son sein)

a-sonn = lemel perpendiculairement

asortamant : + variété (de plante) ; sk. un asortamant kaol (une variété de choux)

asoupad -où = + fig. un coup dur, une grosse difficulté, une chute ; un mauvais coup de pied de cheval

a-sour : à force (de) ; cf. vb à l'infinitif souriñ = accabler, l'emportr sur. Da lemel ?...

+ aspedenn = suplication

+ aspeder = (un) suppliant, personne qui supplie

+ aspediñ = supplier

+ aspedus adj. = (ton) suppliant

aspled : + margelle (puits)

a-stad = sk. tud a-stad = des gens biens, comme il faut

+ astaler = interrupteur (électricité)

+ astaol = report (d'un compte)

a-steioù : lemel  ?

astell = + astell-youd = bâton (à bouillie)

astellat = pesseler + (lin)

astellenn f. = pièce de bois ; voir astell

astenn = + rallonge

astenn sb. = + tendre quelque chose à quelqu'un

astennad = course à pas allongés (lemel à grandes enjambées)

astenner = + étendoir, retendoir ; astenner kaozioù= bonimenteur.

 

Pajenn 51

+ astennidik = extensif ; labour-douar astennidik (agriculture extensive)

+ ateudad-où = en enfilade

a-stok: lemel kuit étendu par terre ; terrassé ? war lerc’h ouzh + doc’h/douzh

a-stok-varc’had : en quantité + excessive ; sk. gwerzhañ a-stok-varc’had (vendre à vil prix)

astomm : + adtomm adj. = réchauffé  ; adtommañ = vb. réchauffer (p. 25)

astragalenn + (os et plante)

r. astralab > astrolab ; cf. astroloji (e geriadur istorel)

a-striv + avec effort (lemel vivement)

a-stroñs = par secousses (lemel saccades)

a-struj: + anstrujus adj. = infertile (p. 37)

a-stur adv.:voir kenstur gant (resisoc’h; lemel parallèle…)

asur adj.: + un den asur

asur m. lemel kuit  ?

+ asurded f., -der m.: gant asurder = avec assurance (sens psychologique)

atahin : lemel querelle  ; + agacement

atahinus : lemel agaçant

atant= + exploitation agricole

atav= + en tout cas ; sk. pas me atav = pas moi en tout cas

+ atebeg m -eien pl.= (un) responsable  ; atebek adj.

r. aters = question (lemel demande, enquête)

+ atersadur = questionnement (A. Boché)

+ atersata = questionner avec fermeté et insistance

+ atersatadenn = questionnement insistant

+ atersennad m. -idi = interviewé (A. Boché)

+ atersadenn f. = (un) questionnement (A. Boché)

+atersenn f. = (une) interview (A. Boché)

+ atersenner, -ez = intervieweur, intervieweuse (A. Boché)

+ atersenniñ = interviewer (A. Boché)

atersiñ = questionner (lemel interroger = goulennata) ; en em atersiñ war = se questionner sur

+ atilaat vb. = cultiver la terre

r. atil = terre cultivable (lemel terre cultivée et fertile)

atiz = + incitation, instigation (lemel suggestion, inspiration) , + sk. war astiz unan bennak = à l'instigation de quelqu'un

atizañ = lemel pousser (disklaer)

atizer= + incitateur

atizus : lemel suggestif

r. asvan: reizhañ > azvan (sl. pajenn 56)

 

Pajenn 52

Atlantis = Atlantide (mythologie)

atomek : + atomel

r. atom -où (e-lec’h atom pl.-enn sg)… simploc’h…

+ atomoniezh f.= science de l'atome

+ atomoniour = spécialiste de l'atome

+ atomour = (un) atomiste

+ atomouriezh f. = doctrine atomiste (antiquité)

atred: lakat gravat (e-lec’h gravois, nebeutoc’h anavezet)

lemel atredadurezh = iskis ; -adurezh = théorie, étude, doctrine…

+ atroper: négociateur (ger. Ernault GW.)

+ atroperour -ien= négociateur professionnel

+ atropadur, atroperezh: négociation

+ atropiñ : négocier une affaire

a-uc’h + (da)

a-huel = + là-haut

a-unan a zlefe bezañ skrivet gant un h- en eil tamm, e giz er yezhoù keltek all: a-hunan (distaget e vez an h- se, nemet e Bro Leon…)

aunaniñ = + concilier

a-unvan = + de façon unifiée (lemel ensemble)

lemelunvanelezh f.= identité (sl. identelezh ?)

a-unvouezh : + d'une seule voix

r. aval-ananas (distaget e vez gant ar bobl)…

r. avalaouer = chercheur de pommes ; hérisson.

avalenn : +-où, pl.

r. aval-ananaz (-z distaget)

lemel aval-palmez = palmier

+ aval-pechez = pêches

+ aval-datez = palmier-dattier

a van da van = tamm ha tamm ; < man = "semblant, apparence". Sk. a van da van e ya merenn da goan (krennlavar)

+ a-vandennad -où

avat : + en revanche, par contre, mais

+ aveadur m.= équipement

aveiñ : lakat an distagadur + [a'vei], kudenn gant dibenn verb e gwenedeg /-ein/…

 

Pajenn 53

avel est féminin + sauf dans l'expression pevar avel (idem tra : un dra, daou dra)

aveladenn: promenade + pour prendre l'air, un bol d'air

avelaj : + grand vent qui dure (lemel coup de vent)

avel-c’hwec’hmiziek = + vent de mousson. Mat vefe degemer ar ger mouson (ger nederlandeg) e brezhoneg.

avel-c’hwezh: da lemel

avel-drenk: aigreur + d'estomac

avelek = + venteux

avelet a. étourdi ; + sl penn avel, penn skañv (muioc’h implijet)

+ avel-fu = courant d'air

avel-fri = aigreur + d'estomac

avel-gelc’hwid = rafale + de vent

avel-gorbell : rafale + de vent

aveliñ : + mont da aveliñ e benn = aller prendre l'air

avelus = r.qui fait du vent ; + amzer avelus = temps qui produit du vent ; fig. vaniteux

a-vesk = + d'entre ; a-vesk ar mais = du milieu du maïs

r. Avïel(ï evit an distagadur)

aviez = avives, parotidite (inflammation de la glande parotide chez les animaux). Da lemel ?

a-vihanik = depuis + la petite enfance

a-vihanoc’h: da lemel kuit  !... D'an nebeutañ pe bihanoc’h zo a-walc’h...

r. a-viken cf. da viken (a # da…)

 

Pajenn 54

r. a-viladoù (hep -i-) ; milieroù < galleg = millier (da lemel, peogwir ez eus ar ger all)

r. avisted f., + avister m. = prudence, sagesse

avon = + rivière V. Aven

r a-vordilh = lemel par milliers ; + grouillant, qui pullule (< pulluler, grouiller = bordilh)

a-vouezh da lemel

avoultrenn = sauvageon + (arbre non greffé)

+ avoultrez -ed f. = fille adultérine

a-vras : + en gros (commerce) ; koñvers a-vras = commerce en gros.

a-vremañ :+ actuel, contemporain ; sk. brezhoneg a-vremañ = breton, actuel, contemporain

+ a-vrec’had = par brassées

a-vriad adv. à brassées ; + voir a-vrec’had (< brec’h = bras)

avron : + (plante)

+ avu druz = foie gras

r. avuek = mauvaise terre collante ; lemel pomme de terre non farineuse (Ernault)

a-vuzul adv. à mesure + (ma = que)

a-walc’h :… volontiers ; + sk me a rafe/rahe an dra-se a-walc’h

a-wall prép. faute de ; sk. a-wall anavezout anezhañ = faute de le connaître

a-we adv. de biais, gauchi (< gwe = torsion ; gweañ = tordre)…

r. a-wechall = lemel depuis longemps ; + d'autrefois ; kanaouennoù a-wechall = chansons d'autrefois; sl. a-wezhal

a-wechoù, adv. quelques fois ; + sl. a-wezhioù

a-well da: en vue de ; digouezet on a-wel d'an iliz ; +dans l'intention de (a-well da grouiñ ur   bagad) ; lemel dont a-w. apparaître (dont war well = apparaître).

a-wel-dremm adv. lemel en vue ?; à vue d'oeil. Ger. An Here : = buan hag anat d'an holl: gwelet a rae he mab o fallaat a-wel dremm ; kreskiñ a-wel-dremm. Ger. Istorel: en        vue, à la face: a-well-dremm eus an heol…

r. awenekaus = qui inspire (lemel provoquant l'inspiration)

awener m. -ien + f. -ez -ed pl.

awenerezh + (l'action d'inspirer)

+ awenus = qui inspire

a-yaouank = r. l'enfance (da lemel) ; depuis la jeunesse + (de qq'un)

a-yoc’h = + en masse

+ a-yoc’had = en masse

+ a-yuc’h = en tas ; en abondance ; en grand nombre.

a-youl : lemel prép. au gré de ? = hervez c’hoant (tu galleg > bzg)…

+ a-youl-vat = de bonne volonté

az: da'z / + d'az (à ton, à ta, à tes)

 

Pajenn 55

r. azaoueziñ : lakat vénérer da gentañ

azas = + idoine, adéquat, adapté  ; lemel convenable, séant 

+ azasaat (ouzh) vb. adapter  ; pp. azasaet = adapté

+ azasadur = adaptation

+ azasaerezh = faculté d'adaptation

+ azasaus adj.= qui facilite l'adaptation

+ azasausted f,-ter m = qui facilite l'adaptation

azdo: oeuf couvi; + azdov/azdozw ?... Sl. atdo < dozviñ = pondre

azdoublañ +-iñ cf. addoublañ –iñ ; addoubliñ ur c’hlas = redoubler une classe

a-zegoù : par dizaines ; + a-zegadoù

+ a-zelazh-kaer adv. = au dépourvu (< delazh = épreuve)

r. azenn f. âne… (daou n en abeg da ziatagadur ar gwenedeg uhel)

r azennaat

r. azenn

azenner

r. azennerezh

lemel a-zerzh = a-serzh = vertical (pe, d'an nebeutañ, kas da a-serzh…)

azeuladenn = adoration + (individuelle)

azeuldi + lieu de culte

azeuliñ + rendre un culte à

r. azeuladus = adorable

lemel azeulouriezh: cérémonila, rituel ? (iskis)…

azeulva + , de culte

r. a-zevri = (lakat ar gerioù en urzh-mañ) sérieusement,+ résolument, pour de bon, + avec détermination (lemel exprès)

r azez = ober un azez = s'asseoir + pour se reposer un peu, faire une pose en s'assayant

azezenn = siège (de chaise, + d'auto, etc) ; an azezenn a-dreñv = le siège arrière (d'une voiture)

azezoù = assises ; + derc’hel o azezoù = tenir leurs assises (parti politique, etc) ; lezvarn azezoù = cour d'assise

azfoenn m.: regain + (foin qui repousse après une première coupe)

azginivelezh lemel résurrection  ; + Azginivelezh = la Renaissance (XVIe siècle)

azglas + (nature)

+ azgoriñ = apostumer de nouveau, refaire un abcès

azgoulenn = implorer ; lemel supplier (= aspediñ); demander fermement, exiger, réclamer (cf. ger. An Here: goulenn groñs)

azgoulenner = lemel suppliant. + personne qui implore ou réclame, exige (selon le contexte)

+ azgwell : révision (d'une leçon, etc)

r. azgweriñ > azgoriñ vb. -et = apostumer de nouveau + reformer un abcès

 

Pajenn 56

a-ziavaez-bro adj. étranger + un den a-ziavaez-bro = un étranger ; deuet eo a-ziavaez-bro = il est venu de l'étranger

r. a-zifec’h /< difaezh (p.156 : difaezhañ = se reposer ; p. 247 faezh = épuisé, exténué)/. > da skrivañ : a-zifaezh = idem ; a-zifaezh-kaer = absolument (Ernault)

r. a-ziforc’h = différent, diféremment (lemel spécial, particulier)

r. a-zinaou adj. = + en pente (lemel obliquement)

a-zindan = + de dessous ; Fridu kerzh kuit a-zindan an daol = Fridu (chien) pars de dessous la table (lemel sous, dessous)

a-zindan-divin = + dans l'incertitude

r. a-zirak = prép. + de devant

a-ziskan = (chant) à répons ; lemel en chœur

a-zispak + en vrac ; te a zispak = du thé en vrac

a-zivout + au sujet de

a-ziwar = de sur ; cf diwar. Kouezet eo a-ziwar/diwar e varc’h-houarn = il est tombé de son cheval [a- ha di- a verk an orin]

a-ziwar-ruilh = + par le fait de rouler

azlavar -ioù m. répétition, action de répéter (# adlavar = redite).

azlavarout v. + réitérer ; répéter ; azlavarit war ma lec’h = répétez après moi ; (# adlavarout = redire ; # répétition de musique, théâtre, etc = refeladenn, -deg f.)

a-zoug = + en portant ; sk. a-zoug kein = en portant sur son dos

r. a-zoug-kammed = à son pas. Lemel pas à pas ; peu à peu ? Sl. Ernault : a zoug e gamm (evit kammed ?) = (marcher) à son pas, sans se presser

azrec’h =  affliction (idem Ernault) ; sl. az+ rec’h (chagrin) = grand chagrin.

+ azrec’hus    (Ernault) = plein de chagrin.

r, a-zreskil < a-dreuzkil = à la renverse (Favereau) ; lemel à reculons. Kouezhet eo a dreuzkil = il est tombé à la renverse.

azrous + (couleur), war-lerc’h "fauve".

+ azruilhad -où

azv = mûr + (fruits, blé)

azvded,-der = maturité + (fruits, blé)

azv hag azvded f., -der m., azviñ = mûr, maturité, mûrir… Sl. ALBB, kartenn  112, + ger. etim Deshayes (azff début 17e s., vx br. admet; cornique athves, gallois aeddfed (aeduet au 13e s.), irl. aibidh). Kerne, Gwened Izel: [ãõ] = mur ; stumm unvan = añzv + añzvañ (pe gwelloc’h) añzw ha añzvañ = murir… Sl. ivez: a(ñ)zvedigezh = maturation & a(ñ)zveted f., -ter m. = maturité (Dr Etienne an daou). Dav 'vo derc’hel ar ger añve(t) e gwenedeg uhel.

+ azvan : ober un azvan (da vezañ klañv) = simuler (une maladie). Sl.ober van = faire semblant. /Sl. asvan, p.51 reizhet: azvan/

+ azvaner -ien = simulateur

azvent : + miz an Azvent = miz Kerzu = décembre

azverk m. -où contremarque + (tampon ou ticket délivré à des spectateurs sortant momentanément d'un spectacle)

 

(Fin al lizherenn A)

 

g

============================================================

Date de dernière mise à jour : lundi, 10 juillet 2023

Créer un site internet avec e-monsite - Signaler un contenu illicite sur ce site